Fontu Büyüt
Fontu Küçült
Audio Described Movie Experience in University Students Audio description is a way of describing visual aspects and feelings of things such as place, time and character by an external sound for visual impaired individuals in scenes without speech in a film or theater, verbal description of visual elements and movements which are important for that scene. Visually impaired individuals could follow-up the films with audio description. Creating awareness of visual impaired individuals among young people is an important issue. Calling attention to the problems of people with disabilities and feeling the distress and obstacles that they face in their individual and social lives to other parts of the society contributes to increased awareness of the disability. University students may have an experience about visual impairment with a presentation of audio described movie. The aim of this research is to investigate the audio described movie experience of university students. A two-day film event was organized for university students to gain experience about audio described movie. The movies were provided by the Audio Description Association. Eye bands which block the vision were given to participants before the movie so they could follow-up the movie by audio description. At the end of the movie, a questionnaire consisting of 12 items was applied to participants. The questionnaire was structured in the form of a five-point Likert scale. A total of 360 university students participated in the research. The average age of the participants was found to be 21.17 ± 3.40 years. According to the results of the research, the most of participants reported that they enjoyed following-up the movie by audio description [Strongly Agree = 11.1% (n = 40), Agree = 33.9% (n = 122)], and awareness about visual impaired individuals was increased [Strongly Agree = 57.8% (n = 208), Agree = 30.6% (n = 110)]. As a result, movie demonstration with audio description has provided a positive experience in terms of disability awareness and empathy in university students. Different technologies could be used to increase the awareness of the disability in the community and accessibility of the disabled. Keywords: Audio Described Movie, Visual Impaired Individuals, University Students.
1. GİRİŞ Çağdaş toplumlarda engelli bireylerin toplum hayatına katılmasını engelleyecek unsurların kaldırılması, hayatın her kesimine uyumlarının sağlanması, sunulacak hizmetlerde ihtiyaç ve beklentilerinin göz önünde bulundurulması önemli faktörlerdir (Akıncı ve Sönmez, 2015). Günümüzde teknolojinin hızla gelişimiyle beraber engelli bireylere yönelik teknolojilerin sayısı artmıştır. Bu teknolojiler engelli bireylere yaşamın her alanında büyük kolaylıklar sağlamıştır. Bu sayede engelli bireylerin yardıma ihtiyaç duymadan günlük yaşamdaki aktivitelerini bağımsız olarak gerçekleştirebilmelerine katkıda bulunmuştur. Uyarlanmış bilgisayar arabirimleri, taşınabilir donanımlar, ses tanıma sistemleri, ergonomik klavyeler gibi engelli bireyler için geliştirilen uyarlanmış teknolojiler engellilere özellikle bilgisayar kullanımı ve bilgiye erişim açısından fayda sağlamaktadır (Subaşıoğlu, 2000). Engelli bireyler için geliştirilmiş teknolojilerden biri de sesli betimlemedir. Sesli betimleme bir film veya tiyatro oyununda konuşma olmayan sahnelerde görme engelliler için yer, zaman ve karakter gibi öğelere ait görünüm ve duyguların bir dış ses tarafından anlatılması, o sahnede dikkat çeken görsel elemanların ve hareketlerin sözel tasvir edilme şeklidir (“Sesli Betimleme Tanımı,” 2011). Sesli betimleme bu yönüyle 80’li yıllardaki radyo tiyatrosuna benzetilebilir. Sesli betimleme ilk olarak 1970’lerde görsel öğelerin, görme engelli bireylere yakınları tarafından anlatılması fikrinden ortaya çıkmış ve medyanın görme engelli bireylere nasıl aktarılabileceği konusunda çalışmalara başlanmıştır. Sesli betimleme zamanla birlikte sinema, tiyatro, opera ve spor müsabakalarında kullanılmaya başlanmıştır. Türkiye’de sesli betimlemeye yönelik ilk çalışma 2006 yılında Boğaziçi Üniversitesi’nde başlamıştır. Daha sonra 2010 yılında Sesli Betimleme Derneği’nin kurulmasıyla sesli betimlemenin kullanımı giderek yaygınlaşmıştır (Polat, 2009; Okyayuz, 2016). Son yıllarda ülkemiz de diğer ülkeler gibi engellilere yönelik politikalar geliştirmektedir. Bu ülkeler engelli haklarını garanti altına alan yasalar çıkarmakta, antlaşmalar imzalamaktadır. Birleşmiş Milletler Engelli Hakları Sözleşmesi, 5378 sayılı Engelliler Hakkındaki Kanun bunlara örnek olarak verilebilir. Bu yasalar ve sözleşmeler özellikle toplumsal farkındalığın artırılması, erişilebilirlik, engelli ayrımcılığı ve engelli katılımlı modellerin oluşturulması konusunda birleşmektedir. Eski dönemlerden gelen, engellileri acınması ve yardım edilmesi gereken bireyler olmaktan çıkarıp bağımsız ve kendi yaşamını kontrol edebilen bireyler olarak yaşamın her alanına katmak bu yasa ve sözleşmelerin ortak hedefidir (Yeşilyurt, Kırlar ve Lale, 2014; Akbulut, 2012). Engellilere yönelik ayrımcılığın önlenmesi ve ayrımcılıkla mücadele edilmesi bir fedakârlık değil temel bir insan hakkıdır (Akbulut, 2012). Bir tekerlekli sandalye kullanıcısının işine gidebilmesi, görme engelli bir bireyin bağımsız olarak toplu taşıma araçlarını kullanabilmesi veya bir internet sitesinde gezinebilmesi ise erişilebilirliğe örnek olarak verilebilir (Conway, Oppegaard ve Conway, 2016). Engelli bireylerin ve yakınlarının sosyal uyumu, kendilerini toplumun birer parçası olarak görebilmeleri ve çevrelerinde farkındalık yaratma çalışmalarının yapılması gerekmektedir (Genç, 2015). Özellikle genç bireylerde görme engellilerle ilgili farkındalığın oluşturulması önemli bir unsurdur. Üniversiteler, engellilerle ilgili farkındalığın en yüksek olması gereken kurumlardır (Küçükali, 2014). Sesli betimlemeli film gösterimi ile üniversite öğrencileri görme engellilerle ilgili bir deneyim yaşayabilirler. Bu araştırmanın amacı üniversite öğrencilerinde sesli betimlemeli film deneyiminin incelenmesidir. 2. YÖNTEM Araştırma betimsel araştırmaların tarama yöntemi sınıfından kesitsel araştırma şeklinde gerçekleştirildi. Araştırma Ahi Evran Üniversitesi’nde öğrenim gören gönüllü üniversite öğrencileri üzerinde yapıldı. Üniversite öğrencilerinin sesli betimlemeli film deneyimi yaşayabilmeleri için 2 gün süren film etkinliği düzenlendi. Gösterimi yapılan filmler Sesli Betimleme Derneği’nden temin edildi. Film öncesinde katılımcılara görmeyi engelleyen göz bantları dağıtılarak filmi sesli betimlemeli olarak takip etmeleri sağlandı. Filmin sonunda katılımcılara 12 maddeden oluşan anket uygulandı. Anket uygulanmadan önce uzman görüşleri alındı, ankette gerekli düzeltmeler yapıldı ve ankete son şekli verildi. Anket beşli likert şeklinde yapılandırıldı. Veriler her bir maddenin frekans ve yüzdeleri hesaplanarak analiz edildi. Araştırmaya 223 kadın, 137 erkek olmak üzere toplam 360 gönüllü üniversite öğrencisi katıldı. Araştırmaya katılanların yaş ortalaması 21,17±3,40 yıl olarak bulundu. 3. BULGULAR Katılımcılara ait anket maddelerinin frekans ve yüzdeleri Tablo 1’de verilmiştir. Araştırmanın sonuçlarına göre katılımcıların büyük çoğunluğu filmi sesli betimleme yöntemiyle dinleyerek takip etmekten keyif aldıklarını [Kesinlikle Katılıyorum = % 11,1 (n=40), Katılıyorum = % 33,9 (n=122)] ve etkinliğin 752 görme engelliler konusundaki farkındalıklarını arttırdığını [Kesinlikle Katılıyorum = % 57,8 (n=208), Katılıyorum = % 30,6 (n=110)] bildirdiler. Tablo 1. Anket Maddelerinin Frekans ve Yüzde Tablosu ANKET MADDELERİ YANIT SEÇENEKLERİ Kesinlikle katılmıyorum Katılmıyorum Kararsızım Katılıyorum Kesinlikle katılıyorum f % f % f % f % f % 1.Filmi sesli betimleme yöntemiyle dinleyerek takip etmekten keyif aldım. 31 8,6 80 22,2 82 22,8 122 33,9 40 11,1 2.Film sesli betimleme yöntemiyle anlaşılabilirdi. 21 5,8 71 19,7 78 21,7 151 41,9 38 10,6 3.Filmi sesli betimleme yöntemiyle takip etmekte zorlandım. 24 6,7 80 22,2 59 16,4 135 37,5 57 15,8 4. Filmi dinleyerek takip etmem filmdeki olaylara duygusal tepkiler vermemi engellemedi. ( mutlu olmak, üzülmek, öfkelenmek vb.) 40 11,1 63 17,5 58 16,1 149 41,4 46 12,8 5. Filmi dinleyerek takip etmem filmdeki olayları anlayıp davranışsal tepkiler vermemi engellemedi.( gülmek, ağlamak, refleksif hareketler vb.) 37 10,3 80 22,2 57 15,8 136 37,8 44 12,2 6. Görme engelli bireyler olayları engeli olmayanlar kadar anlayabilir, kavrayabilirler. 36 10,0 75 20,8 88 24,4 97 26,9 53 14,7 7. Film süresince gözlerimi açma isteği oluştu. 17 4,7 31 8,6 33 9,2 127 35,3 147 40,8 8. Görme engelliler için sesli betimlemenin önemini anladım. 13 3,6 13 3,6 16 4,4 108 30,0 205 56,9 9. Kendimi engelli bir bireyin yerine koymak benim için kolaydır. 94 26,1 98 27,2 83 23,1 58 16,1 25 6,9 10. Görme engelliler için sesli betimleme, okuma yapmak isterim. 11 3,1 24 6,7 71 19,7 118 32,8 128 35,6 11. Sesli betimlemeli film etkinliğinden memnun kaldım. 15 4,2 22 6,1 51 14,2 156 43,3 114 31,7 12. Sesli betimlemeli film etkinliği görme engelliler konusunda farkındalığımı arttırdı. 10 2,8 15 4,2 16 4,4 110 30,6 208 57,8 f: frekans, %: yüzde 4. TARTIŞMA Araştırmanın sonunda sesli betimlemeli filmlerin üniversite öğrencilerinin görme engelliler konusundaki farkındalıklarını artırdığı, sesli betimlemeli film etkinliğinden memnun kaldıkları, filmi bu yöntem ile dinleyerek takip etmekten keyif aldıkları gibi önemli sonuçlar elde edilmiştir. Hayatın her alanına engeli olan ve olmayan tüm bireylerin eşit olanaklarla katılma hakkı olmalıdır. Bu nedenle engelli bireylerin toplum hayatına katılmalarının önündeki engellerin kaldırılmasında tüm bireylerin bilinçli olması önemlidir. Ancak özellikle genç bireylerin engellilikle ilgili farkındalıkları ve bilinci arttığı zaman diğer yaş gruplarına da bu farkındalıkların kazandırılması daha kolay olacaktır. Medya aracılığıyla ya da eğitim kurumlarında engellilik konusunda empati kurmaya ve toplumsal bilinç oluşturmaya yönelik çalışmalara yer verilmelidir (Akıncı ve Sönmez, 2015). Kirchner ve Schmeidler (2001) 111 görme engelli birey üzerinde yaptığı kontrollü araştırmada katılımcılara sesli betimlemeli ve sesli betimlemeli olmayan televizyon programları izletmişlerdir. Araştırmanın sonucunda katılımcılar sesli betimlemeli televizyon programlarının, programları daha keyifli, ilginç ve bilgilendirici olmasını sağladığını bildirmişlerdir. Araştırmamızın sonuçlarında “Filmi sesli betimleme yöntemiyle dinleyerek takip etmekten keyif aldım” maddesine öğrencilerin %8,6’sı kesinlikle katılmıyorum, %22,2’si katılmıyorum, %22,8’i kararsızım, %33,9’u katılıyorum, %11,1’i de kesinlikle katılıyorum cevabını vermiştir. “Film sesli betimleme yöntemiyle anlaşılabilirdi” maddesine ise öğrencilerin %5,8’i kesinlikle katılmıyorum, %19,7’si katılmıyorum, %21,7’si kararsızım, %41,9’u katılıyorum, %10,6’sı 753 da kesinlikle katılıyorum cevabını vermiştir. Bunun yanında araştırmamızda katılımcılar görme engelli olmamalarına rağmen göz bantları aracılığıyla görmeleri kısıtlanmış ve filmleri sesli betimlemeli olarak takip etmeleri sağlanmıştır. Araştırmamızın sonuçlarında da benzer olarak katılımcıların çoğunluğu sesli betimleme ile filmi takip etmekten keyif aldıklarını ve sesli betimleme yöntemiyle filmin anlaşılabilir olduğunu belirtmişlerdir. Bu sonuçlar; sesli betimlemeli filmin görme engelli olmayan bireylerde farklı bir deneyim olması ve sesli betimlemede daha fazla anlatımın olmasına bağlanabilir. Ramos (2015) görme engelli ve görme engelli olmayan toplam 70 kişi üzerinde ve 5 grup üzerinde farklı filmlerin (normal film, görüntüsü olmayan film ve sesli betimlemeli film) duygusal etkilerini belirlemek üzerine bir araştırma yapmıştır. Bu araştırmanın sonucunda nefret ve korku duygularında sesli betimlemenin bulunduğu grupta anlamlı fark bulmuştur. Araştırmamızda ise katılımcılar “Filmi dinleyerek takip etmem filmdeki olaylara duygusal tepkiler vermemi engellemedi” maddesine %11,1 kesinlikle katılmıyorum, %17,5 katılmıyorum, %16,1 kararsızım, %41,4 katılıyorum, %12,8 kesinlikle katılıyorum cevabını, “Filmi dinleyerek takip etmem filmdeki olayları anlayıp davranışsal tepkiler vermemi engellemedi” maddesine %10,3 kesinlikle katılmıyorum, %22,2 katılmıyorum, %15,8 kararsızım, %37,8 katılıyorum, %12,2 kesinlikle katılıyorum cevabını verdiler. Buna göre sesli betimlemeli filmlerin izleyicilerde normal filmler gibi duygusal ve davranışsal tepkilere neden olduğunu söyleyebiliriz. Katılımcılar “Film süresince gözlerimi açma isteği oluştu” maddesine %4,7 kesinlikle katılmıyorum, %8,6 katılmıyorum, %9,2 kararsızım, %35,3 katılıyorum, %40,8 kesinlikle katılıyorum cevabını verdiler. Böylece katılımcıların büyük bir kısmı film süresince gözlerini açma isteği olduğunu belirtmişlerdir. Aynı zamanda katılımcılar filmi sesli betimlemeli olarak takip etmekte zorlandıklarını ifade etmişlerdir [Kesinlikle Katılıyorum = % 15,8 (n=57), Katılıyorum = % 37,5 (n=135)]. Bu durum katılımcıların ilk kez bir sesli betimleme deneyimi yaşamalarından ve gözlerini açma isteğinden kaynaklanıyor olabilir. Arslan (2016) yaptığı araştırmada empati (kişinin karşısındakinin yerine koyması) kurma becerisinin sosyolojik nedenlerden etkilendiğini ifade etmiştir. Araştırmamızda da üniversite öğrencileri göz bantları kullanarak filmi sesli betimlemeli olarak takip etmiş ve kendilerini görme engelli bireylerin yerine koymuşlardır. Bu doğrultuda “Kendimi engelli bir bireyin yerine koymak benim için kolaydır” maddesine %26,1 kesinlikle katılmıyorum, %27,2 katılmıyorum, %23,1 kararsızım, %16,1 katılıyorum, %6,9 kesinlikle katılıyorum cevabını vermişlerdir. Böylece katılımcılar kendilerini görme engelli bireylerin yerine koymanın zor olduğunu ifade etmişlerdir. Katılımcılar “Görme engelliler için sesli betimlemenin önemini anladım” maddesine %3,6 kesinlikle katılmıyorum, %3,6 katılmıyorum, %4,4 kararsızım, %30,0 katılıyorum, %56,9 kesinlikle katılıyorum ve “Sesli betimlemeli film etkinliği görme engelliler konusunda farkındalığımı arttırdı” maddesine %2,8 kesinlikle katılmıyorum, %4,2 katılmıyorum, %4,4 kararsızım, %30,6 katılıyorum, %57,8 kesinlikle katılıyorum cevabını vererek sesli betimlemeli film etkinliği sayesinde sesli betimlemenin ve görme engelliler konusundaki farkındalıklarını katkıda bulunduğunu belirtmişlerdir. Katılımcıların yaş ortalamasının 21,17±3,40 olması nedeniyle araştırmanın genç bir yaş grubunda yapıldığını söyleyebiliriz. Genç yaştaki bireylerde görme engelliler konusundaki farkındalığın artmasının önemli olduğunu ve genç yaştaki bireylerin bu becerileri kazanmasının topluma da olumlu yansıyacağı düşünülebilir. Sonuç olarak sesli betimlemeli film gösterimi ile üniversite öğrencelerinde engelli farkındalığı ve empati açısından olumlu deneyim sağlamıştır. Bu tür çalışmaların farklı kurumlarda da yaygınlaştırılması gerekmektedir. Engelli bireylerin gerek sosyal hayata gerek iş hayatına katılımlarının sağlanmasında ve karşılaşacakları engellerin çözülmesinde çevresindeki bireylerin bilinçli olması önemlidir. Ayrıca toplumda engellilere yönelik farkındalığının artmasına yönelik eğitimler düzenlenebilir ve engellilerin erişilebilirliğini arttırmak için farklı teknolojilerden faydalanılabilir. 754 5. KAYNAKÇA Akbulut, S. (2012). Gerçekten eşit miyiz? Acı (ma), zayıf gör (me) ve yok say (ma) ekseninde engelli ayrımcılığı. K. Çayır ve MA Ceyhan (der.), Ayrımcılık: Çok Boyutlu Yaklaşımlar, İstanbul: İstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 1-15. Akıncı, Z., & Sönmez, N. (2015). Engelli bireylerin erişilebilir turizm beklentilerinin değerlendirilmesine yönelik nitel bir araştırma. Anatolia: Turizm Araştırmaları Dergisi, 26(1), 97-113. Arslan, Y. (2016). Kim daha iyi empati kuruyor-empati üzerine mikro bir sosyolojik araştırma. Yaşam Bilimleri Dergisi, 6(2/1), 51-64. Conway, T., Oppegaard, B., & Conway, M. (2016). Towards cultural inclusion: Using mobile technologies to increase access to audio description. Review of Disability Studies: An International Journal, 11(4), 1- 5. Genç, Y. (2015). Engellilerin sosyal sorunları ve beklentileri. Sosyal Politika Çalışmaları Dergisi, 35(2), 65- 92. Kirchner, C., & Schmeidler, E. (2001). Adding audio description: Does it make a difference? Journal of Visual Impairment & Blindness (JVIB), 95(04). Küçükali, A. (2014). Engellilere uygulanan sosyal politikaların değerlendirilmesi: Atatürk Üniversitesi örneği. Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 4(1), 59-86. Okyayuz, A. Ş. (2016). Erişim çağında azınlığa gönderim ve bir çeviri türü olarak sesli betimleme. International Journal of Social Science, 5, 15-32. Polat, N. T. (2009). Çeviribilim ve dilbilim bağlamında Türkiye’de sesli betimlemenin yeri ve önemi. Dilbilim Araştırmaları Dergisi, 1, 1-10. Ramos, M. (2015). The emotional experience of films: does Audio Description make a difference? The Translator, 21(1), 68-94. Sesli betimleme tanımı. (2011, 16 Eylül). http://www.engelsizerisim.com/detay/sesli-betimlemetanitim-ve-tarihcesi/ adresinden erişildi. Subaşıoğlu, F. (2000). Engellilerin internet`e erişimi üzerine. Türk Kütüphaneciliği, 14(2), 188-204. Yeşilyurt, H., Kırlar, B., & Lale, C. (2014). Müzelerin sessiz ve karanlık dünyası:" Herkes için müzeler" mümkün mü? Gazi Üniversitesi Turizm Fakültesi Dergisi, 1(2), 1-19.
